“Nhà tranh gốc mít”cũng là một ước vọng vượt lên bần hàn của người thôn quê.
“Một mái nhà gianh, hai trái tim vàng”, lại là một ước mong lãng mạn khác thật là đẹp của tình yêu đôi lứa vượt qua gốc mít, thật yêu đời. Nhưng chắc chắn ý đó xuất phát của người từ quê ra phố chứ người nhà quê xịn chẳng có mấy thời giờ để mà lãng mạn. Nhưng nó cho ta nhận ra về sự nhớ nguồn. Ai mà chẳng có nguồn gốc từ nông thôn, từ nhà tranh mái rạ mà ra.
Mãi sau này qua vùng trung du tôi mới thấy thêm mái nhà lợp cỏ gianh, vì chỉ vùng trung du mới có những đồi cỏ gianh bạt ngàn, còn về đến đồng bằng, mái nhà chỉ lợp rạ. Rạ là phần thân lúa còn lại sau vụ gặt. Dùng lá cọ lợp mái thì chỉ vùng Phú Thọ, trung du và một số vùng núi đất. Bây giờ cây cọ cũng ít dần vì lá cọ không còn cần như trước nữa. Lợp nhà, ngoài mái ngói từ xa xưa, nay có thêm mái tôn và Fibro xi măng thay thế. Vùng đồng bằng trước dùng rạ lợp nhà, còn thì để đun bếp thì bây giờ cũng không cần nữa. Cuối vụ, rạ được đốt để làm phân bón ruộng.
Nhà đất giờ cũng ít nơi còn. Xi măng lên núi, vùng cao người ta cũng xây tường gạch, nền xi măng hoặc lát gạch hoa. Ngôi nhà bây giờ ấm cúng an toàn hơn xưa rất nhiều.
***
Trở lại với nhà tranh vách đất xưa.
Bây giờ, lứa tuổi 7x trở đi hầu như chả mấy người biết nhà tranh vách đất, vì từ lâu nhiều nơi những ngôi nhà như thế không còn. Thuở nhà tranh tre nứa lá ấy, nông thôn thường làm nhà một gian hai chái. Nhà khá giả thì ba gian hai chái, khung nhà gỗ xoan. Nhưng tường nhà chỉ thưng nứa tép trát đất. Rơm rạ được ngâm nước cho mềm nhũn, rồi nhào với đất bùn làm nguyên liệu vắt lên khung nứa tép dựng dọc dàn ngang buộc bằng lạt giang. Trát xong vài tuần đất khô dần thế là thành bức vách nhà.
Nhà tranh vách đất là vậy. Vách nhà chỉ dày chừng năm bảy phân nên khó ngăn cái lạnh mùa Đông. Chỉ đến thời nhà ngói sân gạch thì ngôi nhà mới kín đáo ấm áp hẳn.
